Κυκλοφόρησε το τέταρτο φύλλο του “Χαμπεριού”, της εφημερίδας για την ενημέρωση και την οριζόντια επικοινωνία στη Νέα Φιλαδέλφεια, η οποία συντάσσεται από ομάδα εργασίας της συνέλευσης του αυτοδιαχειριζόμενου κοινωνικού χώρου “Στρούγκα”. Αναζητήστε την στην πόλη της Νέας Φιλαδέλφειας, στην κατάληψη “Στρούγκα” (Δεκελείας 116), αλλά αν δεν καταφέρετε να βρείτε την έντυπη μορφή της, διαβάστε την ηλεκτρονικά εδώ. Σ’ αυτό το φύλλο επικεντρώνουμε στο Άλσος της Νέας Φιλαδέλφειας, με δυο μεγάλα θέματα για το παρελθόν και το παρόν του. Να υπενθυμίσουμε και πάλι την ανοιχτή συζήτηση “Άλσος Ν. Φιλαδέλφειας: Χθες, σήμερα, αύριο”, που θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 14 Δεκέμβρη στις 7 το απόγευμα στον χώρο της Στρούγκας.
Άρθρο ειδικού επιστημονικού συνεργάτη για το χθες, το σήμερα και το αύριο ενός μοναδικού πνεύμονα πρασίνου για όλο το λεκανοπέδιο της Αττικής
Το Άλσος της Ν. Φιλαδέλφειας αποτελεί έναν από τους ελάχιστους χώρους πρασίνου με δασικό χαρακτήρα εντός του αστικού ιστού του λεκανοπεδίου. Πρόκειται για ένα δάσος μέσα στην πόλη, με ό,τι μπορεί αυτό να σημαίνει για την ευζωία των κατοίκων του δήμου και την βελτίωση του μικροκλίματος της περιοχής.
Καταλαμβάνει έκταση 423 στρεμμάτων. Η πρώτη δενδροφύτευση της έκτασης έγινε το 1914. Κατόπιν αναδασώθηκε το 1939 και το 1948. Οι πιο πρόσφατες δενδροφυτεύσεις πραγματοποιήθηκαν την διετία 1994-95. Η διαχείρισή του ανήκει στον Δήμο Φιλαδέλφειας-Χαλκηδόνας. Βάσει του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου, το άλσος υπάγεται στο σχέδιο πόλης ως χώρος ειδικών χρήσεων, διατηρεί όμως το δασικό του χαρακτήρα και προστατεύεται από τη δασική νομοθεσία. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι παρεκκλίσεις (οικοδομικές, χωροταξικές κλπ.) που έχουν υλοποιηθεί εντός του εξαιτίας των κατά καιρούς σχεδίων «ανάπλασης» ή και άλλων, μεμονωμένων παρεμβάσεων.
Για την «ανάπλαση» του Άλσους έχουν γίνει αρκετές μελέτες τις τελευταίες δεκαετίες: κάποιες ήταν πιο «φιλόδοξες» και προέβλεπαν εναέρια τρενάκια και πισίνες ολυμπιακών διαστάσεων, ενώ κάποιες άλλες ήταν πιο επιστημονικά τεκμηριωμένες. Πάντως, οι περισσότερες δημοτικές αρχές που δεν αδιαφόρησαν για το Άλσος, οραματίστηκαν αναπλάσεις εισπρακτικού χαρακτήρα, με εμφανή πλέον τα απομεινάρια αυτής της πολιτικής στο σώμα του. Η σημερινή εικόνα του Άλσους προδίδει εγκατάλειψη και αδιαφορία από τη δημοτική αρχή.
Γεωπονική εικόνα
Η υπάρχουσα βλάστηση βρίσκεται γενικά σε καλή κατάσταση. Τα είδη που κυριαρχούν είναι το πεύκο, το κυπαρίσσι, ο ευκάλυπτος, και η κουκουναριά. Η θαμνώδης βλάστηση απουσιάζει με ελάχιστες εξαιρέσεις, ενώ περιμετρικά της λίμνης υπάρχουν και μερικά καλλωπιστικά φυτά. Οι λιγοστοί εναπομείναντες φοίνικες είναι πλήρως κατεστραμμένοι από το σκαθάρι.
Ουσιαστικά το Άλσος στερείται ποικιλίας ειδών. Τα δέντρα είναι περίπου της ίδιας ηλικίας, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν σε περίπτωση εμφάνισης ασθενειών. Το έδαφος φαίνεται φτωχό και συμπιεσμένο. Την άνοιξη φυτρώνουν πολλά αγριόχορτα τα οποία αναπτύσσονται έντονα και όταν ξεραίνονται γίνονται επικίνδυνα για πυρκαγιά. Αξίζει ν’ αναφερθεί ότι εδώ και κάποια χρόνια το ετήσιο αντιπυρικό ξεχορτάριασμα πραγματοποιείται βασικά από ιδιώτη εργολάβο (κόστος για το 2013: 24.600 ευρώ).
Η κόμη σε αρκετά πεύκα είναι ξηραμένη ενώ υπάρχουν και δέντρα με πολλά ξερά κλαδιά. Παρατηρείται, επίσης, προσβολή από πιτυοκάμπη (κάμπια) αλλά και από το παρασιτικό έντομο που προκαλεί τη “βαμβακάδα” του πεύκου.
Εγκαταστάσεις
Η εικόνα των εγκαταστάσεων εντός του Άλσους κρίνεται απογοητευτική. Μία σύντομη περιήγηση αρκεί για να πείσει τον επισκέπτη ότι δεν υπάρχει λειτουργική συνοχή μεταξύ των διαφόρων διάσπαρτων κατασκευών ούτε και γενικό οργανωτικό σχέδιο για τον χώρο. Στο νότιο τμήμα, η μεγάλη λίμνη έχει εγκαταλειφθεί από ψάρια και πάπιες. Ο Κένταυρος, κτίσμα παράνομο μέχρι πρόσφατα, παραμένει εγκαταλειμμένος. Η εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής παρουσιάζει τάσεις επέκτασης. Οι μικρότερες λίμνες έχουν εγκαταλειφθεί εδώ και χρόνια και τα εναπομείναντα μετά τις διάφορες καταστροφές περίπτερα (που ήταν εξαρχής αισθητικά ασυμβίβαστα με το δασικό περιβάλλον) παραμένουν εν πολλοίς αχρησιμοποίητα. Ο παλιός ζωολογικός κήπος δικαιολογεί την ύπαρξή του μόνο χάρη στην αυταπάρνηση των ανθρώπων του φιλοζωικού συλλόγου που περιθάλπει εκεί πάνω από 100 αδέσποτα σκυλιά. Το πρώην «Τσιπουράδικο» προ ολίγων μόνο εβδομάδων μετατράπηκε σε ΚΑΠΗ. Εύλογα ερωτήματα προκύπτουν για το πώς ο χώρος μεταφόρτωσης σκουπιδιών συμβάλλει στην αειφορική αξιοποίηση του δάσους (σημειωτέον ότι ο χώρος έξω από τις εγκαταστάσεις της υπηρεσίας καθαριότητας μετατρέπεται κάθε πρωί σε χώρο στάθμευσης των ιδιωτικών αυτοκινήτων των υπαλλήλων). Στο βόρειο τμήμα, ο μετεωρολογικός σταθμός έχει εγκαταλειφθεί, τα «Ρώσικα» καταρρέουν και το γήπεδο τένις απλώς συμπληρώνει το ψηφιδωτό της προχειρότητας με την οποία αντιμετωπίστηκε το Άλσος εδώ και πολλά χρόνια.
Τι πρέπει να γίνει
Για να συντηρηθεί η υπάρχουσα βλάστηση, θα πρέπει: Να βελτιωθεί το έδαφος– ιδίως σε νέους χώρους φύτευσης. Να ξεριζωθούν και ν’ αντικατασταθούν τα ξερά δέντρα και να καθαριστούν τα υπόλοιπα από τα ξερά κλαδιά. Να καταστρέφονται με φρεζάρισμα τα ζιζάνια (η χημική ζιζανιοκτονία καλό είναι να αποφευχθεί). Να υλοποιηθεί ένα ολοκληρωμένο σχέδιο φυτοπροστασίας από την κάμπια και τη βαμβακάδα του πεύκου που να βασίζεται σε βιολογικές μεθόδους (ή τουλάχιστον σε εγκεκριμένα εντομοκτόνα). Το πλάνο δεν θα πρέπει να βασίζεται μόνο στην καταπολέμηση, αλλά θα πρέπει να δομηθεί πάνω σε απλά καλλιεργητικά μέτρα τα οποία αποσκοπούν στην ευρωστία των δέντρων και στην αποφυγή όλων των παραγόντων που συμβάλλουν στην εξασθένησή τους. Να εφαρμοστεί ένα αυτόματο σύστημα άρδευσης.
Επίσης κρίνεται σκόπιμο να ενισχυθεί η βιοποικιλότητα, με νέες φυτεύσεις ειδών δέντρων και θάμνων τα οποία χαρακτηρίζονται από προσαρμοστικότητα σε διαφορετικά εδάφη, ανθεκτικότητα στην ξηρασία και από μειωμένες ανάγκες συντήρησης. Το πλατάνι, η ακακία και η λεύκα αποτελούν πολύ καλές επιλογές. Η θαμνώδης βλάστηση θα μπορούσε να εμπλουτιστεί με είδη όπως το σπάρτο, το δενδρολίβανο, η δάφνη, ο σχίνος και με φύτευση αρωματικών φυτών όπως το θυμάρι και η λεβάντα.
Η ύπαρξη ενός φυτωρίου εντός του Άλσους θα υποστηρίξει τις νέες φυτεύσεις και ταυτόχρονα μπορεί να λειτουργήσει ως κέντρο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για τους μαθητές. Η κάλυψη μεγάλων ελεύθερων επιφανειών με γκαζόν (με είδη χαμηλών απαιτήσεων σε νερό) ή άλλα φυτά εδαφοκάλυψης, όπως ο κισσός, θα βελτίωνε σημαντικά την αισθητική του τοπίου. Τέλος, η διαδικασία της κομποστοποίησης των υπολειμμάτων της δασικής ύλης (ξυλώδης μάζα, φύλλα, χόρτα) κλπ. σε συνδυασμό με άλλα αστικά απορρίμματα εντός του άλσους, θα μπορούσε να αποτελέσει ένα τρόπο εξεύρεσης πόρων ώστε να χρηματοδοτούνται οι εργασίες συντήρησης και βελτίωσης του τοπίου.
Το Άλσος πρέπει ν’ αλλάξει, αλλά προς το καλύτερο. Η επιμέλεια και αναδιαμόρφωση του άλσους θα πρέπει να βασιστεί σε ένα οργανωμένο σχέδιο διαχείρισης το οποίο θα εκπονηθεί από ειδικούς επιστήμονες (γεωπόνους, δασολόγους, αρχιτέκτονες τοπίου). Αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει:
Τη διαχείριση της υφιστάμενης βλάστησης και τον εμπλουτισμό της κατά τον τρόπο που ήδη περιγράψαμε.
Τη ρύθμιση της λειτουργίας του χώρου. Εδώ μπορούν να συμπεριληφθούν ενέργειες όπως η περιτοίχιση (πέτρα), η σήμανση των χώρων, η δημιουργία ενός επαρκούς κυκλοφοριακού δικτύου (χωμάτινα ή χαλικοστρωμένα μονοπάτια), η εγκατάσταση καθιστικών και κάδων απορριμμάτων και η απομάκρυνση άχρηστων πια εγκαταστάσεων.
Οι όποιες παρεμβάσεις (κατασκευαστικές ή μη) οφείλουν να προκαλέσουν την μικρότερη δυνατή όχληση του φυσικού περιβάλλοντος και να εξασφαλίσουν στον επισκέπτη τη δυνατότητα να περιηγηθεί ή να αναπαυθεί στο δασικό περιβάλλον, να αθληθεί, να ψυχαγωγηθεί ακόμα και να εκπαιδευτεί ως προς την απόκτηση περιβαλλοντικής συνείδησης. Εκτός της περιβαλλοντικής αξίας, το Άλσος έχει και τεράστια κοινωνική αξία. Ιδιαίτερα στις μέρες μας, όπου η οικονομική εξαθλίωση έχει υποβιβάσει σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα ζωής των πολιτών, η αναγέννηση του άλσους θα πρέπει να αποτελέσει βασικό στόχο της τοπικής κοινωνίας. Το Άλσος πρέπει να είναι κομμάτι της καθημερινής ζωής των κατοίκων της πόλης, μια φυσική προέκταση των κατοικιών και των χώρων δουλειάς τους.
Επιστημονικός συνεργάτης
Δημοσιεύτηκε στο “Χαμπέρι”, στο φύλλο του Δεκέμβρη 2013. Το “Χαμπέρι” συντάσσεται από ομάδα εργασίας της συνέλευσης του αυτοδιαχειριζόμενου κοινωνικού χώρου “Στρούγκα”. Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν την άποψη των συντακτών τους.
Στην ομολογουμένως πυκνοκατοικημένη πρωτεύουσα, το Άλσος της Νέας Φιλαδέλφειας είναι ένας χώρος πρασίνου με ιδιαίτερη σημασία. Ένας χώρος από τους λίγους που έχουν απομείνει, αν συνυπολογίσει κανείς τα αποτελέσματα των πυρκαγιών των τελευταίων ετών και την αποψίλωση εκτάσεων, δασικών μέχρι πρότινος, με στόχο την πώληση και την ανοικοδόμηση.
Η πρώτη δενδροφύτευση στο λόφο αυτό έγινε το 1914 ενώ η δεύτερη ακολούθησε το 1939. Κατά τη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου τα περισσότερα δέντρα του Άλσους κόπηκαν από τους κατοίκους της περιοχής προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες θέρμανσης. Νέα αναδάσωση έγινε το 1948 ενώ οι επόμενες πραγματοποιήθηκαν το 1994 και 1995. Με διάφορες τροποποιήσεις του σχεδίου πόλεως κατά διαστήματα γίνονταν στο Άλσος προσθήκες διαφόρων κατασκευών και κτισμάτων, όπως ο μετεωρολογικός σταθμός της ΕΜΥ (1956), η μεγάλη λίμνη με το τεχνητό νησί (1965-66) και το τουριστικό περίπτερο που οι περισσότεροι γνωρίζουμε ως «Κένταυρο» (1976).
Το Άλσος παραχωρήθηκε στον δήμο αρχικά κατά ένα μέρος του και μάλιστα υπό όρους και μόνο κατά χρήση. Σταδιακά, και με διάφορες παλινωδίες, η διαχείριση του συνόλου της έκτασης του Άλσους περνά στον δήμο Νέας Φιλαδέλφειας. Η διαχείριση του Άλσους από τον δήμο λογικό ήταν να γεννήσει ποικίλες σκέψεις για την αξιοποίησή του.
Παρουσιάζει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον να δει κανείς την κατεύθυνση ορισμένων παλιότερων μελετών που δεν υλοποιήθηκαν ωστόσο στο σύνολό τους. Το 1984, ιδιωτική εταιρία πραγματοποιεί για λογαριασμό του δήμου Νέας Φιλαδέλφειας μελέτη για την «αξιοποίηση» του Άλσους. Αξίζει να αναφερθεί ότι στην εν λόγω μελέτη πρωτίστως αναφέρεται το εξής: «Πρώτη και κύρια ανάγκη είναι η ύπαρξη του πράσινου. Το στοιχείο αυτό είναι και παραμένει κυρίαρχο στο χώρο του Άλσους και γίνεται σημείο αφετηρίας όλων των προτεινόμενων επεμβάσεων της μελέτης.»
Οι προτάσεις, της, ωστόσο, μόνο ένα ειρωνικό μειδίαμα μπορούν να προκαλέσουν στον αναγνώστη: προτείνει να ολοκληρωθεί η κατασκευή ενός μεγάλου ζωολογικού κήπου και να δημιουργηθούν μια παιδούπολη, μια πλατεία στις υπάρχουσες εγκαταστάσεις του Κένταυρου και της λίμνης, θέατρο σκιών και κουκλοθέατρο (ανοιχτά και κλειστά 200 ατόμων), κλειστός εκθεσιακός χώρος (200 τ.μ.), παρατηρητήριο με πλατεία και καθιστικά, ένας χώρος για φιλαρμονικές ή χορωδίες, 2 γήπεδα μπάσκετ και βόλεϊ, 3 γήπεδα τένις, αποδυτήρια, χώροι για πικ-νικ σχολείων εξοπλισμένοι με ξύλινους πάγκους, τραπέζια και οι απαραίτητοι χώροι υγιεινής, χώροι πικ-νικ οικογενειών με μια ψησταριά, βρύσες, τραπέζια και πέτρινους πάγκους,
πισίνα, 3 παιδικοί σταθμοί (εμβαδού 230 τ.μ. ο καθένας), 2 ΚΑΠΗ (με κτίσματα εμβαδού 340 τ.μ. το καθένα) κι έναν ανοιχτό χώρο με καθιστικά, μικρές παιδικές χαρές στις εισόδους του άλσους, διώροφο κέντρο νεότητας (εμβαδού 600 τ.μ.), χώρος χορευτικών δυο ορόφων (εμβαδού 600 τ.μ.), κέντρο λαϊκής επιμόρφωσης δύο ορόφων (εμβαδού 400 τ.μ.), 5 καντίνες, 4 χώροι στάθμευσης, χωρητικότητας 515 αυτοκινήτων, θυρωρεία και περίπτερα πληροφοριών στις βασικές εισόδους, σταθμός Α’ βοηθειών, περίπτερα για μικροπωλητές, δίκτυο παροχής νερού για ύδρευση, βρύσες για τους επισκέπτες, κρουνοί πυρασφάλειας και σύστημα δρόμων.
Δέκα χρόνια αργότερα, ο δήμος αναθέτει εκ νέου σε ιδιωτική εταιρία μελέτη αξιοποίησης του Άλσους. Οι προτεινόμενες παρεμβάσεις περιλαμβάνουν την κατασκευή πολλών και διαφορετικών εγκαταστάσεων, που μόνο Άλσος δε θυμίζουν. Βοτανικό πάρκο 40 στρεμμάτων με βοτανικό κήπο, δύο θερμοκήπια και βοτανικό μουσείο, κολυμβητήριο ολυμπιακών διαστάσεων, ενυδρείο κάτω από την υπάρχουσα λίμνη, υδροψυχαγωγικό πάρκο με πισίνα και τσουλήθρες, παιδούπολη, χώροι εστίασης (γενικά και αόριστα), δεύτερη λίμνη σε χαμηλότερο επίπεδο από την πρώτη για να μπορεί να δημιουργηθεί καταρράκτης, κινηματογράφος, θέατρο, χώροι για εκθέσεις, κιόσκια, λούνα παρκ, carting, πολυκέντρο για συνέδρια, παγοδρόμιο, ιστορικό πάρκο με μακέτες μνημείων, χώροι με χλοοτάπητα και λίμνες, φυσικός εξωτερικός φράκτης με αναρριχώμενα φυτά, δίκτυα ύδρευσης, άρδευσης και φωταγώγησης, κτίριο διοικητικής υπηρεσίας, διαμόρφωση του χώρου της εκκλησίας και του ζωολογικού κήπου είναι αυτά που προτείνονται. Και εκτός από όλα αυτά, δυο τραινάκια που το ένα θα διασχίζει την παιδούπολη κι ένα εναέριο που θα κινείται σε όλα το πάρκο (!), όπως χαρακτηρίζεται το Άλσος. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μελέτη αυτή είχε συνταχθεί από οικονομολόγο. Κι όλα αυτά με βασικό στόχο την προσέλκυση «…568.042 ετεροδημοτών-καταναλωτών των όμορων δήμων…».
Όπως εύλογα αντιλαμβάνεται ο καθένας, μόνο πράσινο δε θα υπήρχε στο Άλσος βάσει των συγκεκριμένων μελετών, αν συνυπολογιστεί πως η έκτασή του είναι 423 στρέμματα. Οι αναμενόμενες αντιδράσεις πολιτών ανέκοψαν, ευτυχώς, το μεγαλύτερο μέρος των καταστροφικών σχεδίων, καθώς οι εμπνευστές τους αναδιπλώθηκαν και έβαλαν τελικά τα σχέδια στο συρτάρι.
Για να θυμούνται οι παλιοί…
Αυτές οι επιγραμματικές πληροφορίες από το παρελθόν φανερώνουν τη διαχρονικότητα των κινδύνων που διέτρεξε και διατρέχει το Άλσος. Είναι προφανές ότι ορισμένες δημοτικές αρχές προσπάθησαν να επέμβουν ριζικά στο Άλσος, αποψιλώνοντάς το, χτίζοντας μέσα σε αυτό, καταργώντας αυτό που είναι στην πραγματικότητα … δάσος, για να «καλύψουν» υπαρκτές μεν ανάγκες των δημοτών μέσα στο Άλσος… Υπάρχει όμως μεγαλύτερη ανάγκη για τον άνθρωπο, και ειδικά τον κάτοικο της πυκνοκατοικημένης Αθήνας, από την επαφή με τη φύση; Η διασφάλιση αυτού του μικρού πνεύμονα είναι επιβεβλημένη. Και είναι σίγουρο ότι στο Άλσος απαιτείται να γίνουν πολλές διορθωτικές παρεμβάσεις, χωρίς όμως να τσιμεντοποιηθεί, όπως τόσο διακαώς επιθύμησαν και επιθυμούν πολλοί.
πι & φι
Το πάγιο αίτημα της παραχώρηση του Άλσους από το κράτος στον δήμο Νέας Φιλαδέλφειας δεν ήταν παράλογο, αν σκεφτεί κανείς την αυξανόμενη αξία της γης στην Αθήνα και την ύπαρξη κι άλλων διεκδικητών της αχανούς έκτασης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της διαφορετικής τύχης που θα μπορούσε να έχει το Άλσος, είναι η παραχώρηση απ’ το κράτος 70 στρεμμάτων του βόρειου τμήματος στον «Οικοδομικό Σύνδεσμο των εν Πειραιεί Παλαιών Πολεμιστών» (1930). Η παραχώρηση ακυρώθηκε το 1935, δημιούργησε όμως τις προϋποθέσεις για τα εγκαταλειμμένα πια «Ρώσικα» και μας κληροδότησε μια νόμιμη ιδιωτική οικοδομή εντός δασικού χώρου στο ύψος της οδού Λαχανά…
π.
Δημοσιεύτηκε στο “Χαμπέρι”, στο φύλλο του Δεκέμβρη 2013. Το “Χαμπέρι” συντάσσεται από ομάδα εργασίας της συνέλευσης του αυτοδιαχειριζόμενου κοινωνικού χώρου “Στρούγκα”. Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν την άποψη των συντακτών τους.
αυτοδιαχειριζόμενος κοινωνικός χώρος στη Νέα Φιλαδέλφεια
