Ταξίδι, Πόλη του Φωτός, νυχτερινά σεργιάνια, Moulin Rouge. Εδώ όμως, στη Νέα Φιλαδέλφεια, οι συνειρμοί μάς οδηγούν σ’ έναν άλλον κόκκινο μύλο.
Μέσ’ απ’ τις ιστορίες των παλιότερων μαθαίνουμε πως ο Κόκκινος Μύλος ήταν μια απ’ τις πιο όμορφες κοντινές εξοχές της Αττικής, αγαπημένος περίπατος για τους Φιλαδελφειώτες, αλλά κι ένας καταπράσινος τόπος εκδρομής για τους Αθηναίους γενικότερα. Ιδιαίτερα κάτι Πρωτομαγιές:
«Αλλά τι κόσμος σ’ όλη τη διαδρομή από το τέρμα Αμπελοκήπων ως τον «Κόκκινο Μύλο»! Όλος ο πρώην δρόμος Τατοΐου στον Ποδονίφτη (και τώρα «οδός Δεκελείας») ήτανε γεμάτος. Τέτοιος συνωστισμός πρωί πρωί δε γίνεται ούτε στην οδό Αθηνάς το μεσημέρι. Αλίμονο, έλεγα μέσα μου, αν το εκατοστό απ’ όλους αυτούς πηγαίνουν όπου κ’ εμείς! Δε θα βρούμε πού να καθήσουμε. Κι ο αρχαίος Δικαιόπολις θα έφευγε στην κορφή της Πάρνηθας να βρει την ησυχία του! Ευτυχώς, οι περισσότεροι σταματήσανε στο γεφύρι του «Κόκκινου Μύλου», πολύ ολίγοι προχωρήσανε λίγο παραπέρα – και στο τέλος μείναμε μοναχοί μας» – να τι μαρτυρεί ο Κώστας Βάρναλης γράφοντας για την Πρωτομαγιά του ’43 στο χρονογράφημά του με τίτλο «Αχαρναί» (αναδημοσιεύεται στο Κώστας Βάρναλης, Φέιγ βολάν της Κατοχής. Χρονογραφήματα. Επιλογή-Επιμέλεια Γιώργος Ζεβελάκης. Αθήνα 2007: Εκδόσεις Καστανιώτη).
– Και γιατί «Κόκκινος Μύλος»; ρωτούσα τη μητέρα μου μικρή.
– Μα είχε στ’ αλήθεια έναν κόκκινο μύλο εδώ…
– Τον θυμάσαι;
– Βέβαια. Ήταν κατακόκκινος. Υπήρχε κι ένα εξοχικό κέντρο με το ίδιο όνομα.
Ένας μύλος απ’ τους πολλούς που υπήρχαν στην περιοχή, εκεί, στις όχθες του Κηφισού, ανάμεσα στα περβόλια και τ’ αμπέλια, στο δρόμο για το Μενίδι, τις αρχαίες Αχαρνές.
Οι αφηγήσεις αρχίζουν και δένουν η μία με την άλλη.
– Κάναμε μπάνιο στο Χαμέμηλο, βουτούσαμε στον Κηφισό.
– Υπήρχε κι ένας τάφος εκεί κοντά, ένας αρχαίος τάφος…
Ο μυκηναϊκός θολωτός τάφος που ανακαλύφθηκε στον Κόκκινο Μύλο στη θέση Λυκότρυπα. Τα ευρήματά του, από τον 13ο-14ο αιώνα π.Χ., εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, όχι σ’ ένα μουσείο δικό μας. Νεκροταφεία γεωμετρικών χρόνων βρέθηκαν στην ίδια περιοχή. Και στους ρωμαϊκούς χρόνους από ’κει περνούσε το Αδριάνειο υδραγωγείο, για να συνεχίσει προς τη Νέα Ιωνία, διασχίζοντας τη σημερινή Δεκελείας.
Εξοχή, ποτάμι, αρχαία νεκροταφεία, ψηφίδες από μνήμες. Ο Κόκκινος Μύλος παίζει όμως άλλον ένα ρόλο στη γειτονιά μας. Υπάρχει και μια έκφραση που συνδέεται μ’ αυτόν, που συνήθως εκστομίζεται από τους μεγαλύτερους σε περιστάσεις εξαιρετικές όπως σοβαρή αταξία νεαρού μέλους της οικογένειας. Πρόκειται για τη φράση «Θα με στείλεις στον Κόκκινο Μύλο!», μια μετωνυμία με μπόλικη δόση από σχήμα υπερβολής, που σημαίνει «Θα με πεθάνεις μ’ αυτά που κάνεις!» Τη σημασία αυτή την οφείλει στο νεκροταφείο της περιοχής, που απλώνεται απ’ τη δεκαετία του ’50 στο βορειδυτικό της άκρο.
– Πηγαίναμε στον τάφο του Παύλου με τα παιδιά εκεί, όταν ήμασταν έφηβοι.
Από μια μυστική συμφωνία της μοίρας, ο Παύλος Σιδηρόπουλος, προσφυγικής καταγωγής ο ίδιος – ο πατέρας του Πόντιος απ’ το Σοχούμι – θάβεται το 1990 στο νεκροταφείο της μικρασιατοπροσφυγικής πόλης της Νέας Φιλαδέλφειας, στα όρια με το Μενίδι. Δίπλα σε μια περιοχή που κατοικήθηκε εκείνα ακριβώς τα χρόνια απ’ τους Έλληνες του Πόντου που έφτασαν απ’ την πρώην Σοβιετική Ένωση στα τέλη του 20ου αιώνα, για να τοποθετηθούν και κείνοι στην «Άκρη της πόλης» που αποτυπώνει με το φακό του ο Κωνσταντίνος Γιάνναρης το 1998, σαν τους μικρασιάτες πρόσφυγες που είχαν φτάσει στις αρχές του.
Στα ίδια χώματα, ένας Δήμαρχος που άφησε ιστορία στην πόλη μας: ο Νίκος Τρυπιάς. Και δίπλα τους, η Αντιγόνη Βαλάκου, ο Νίκος Σταυρίδης, ο Απόστολος Καλδάρας, η Πόλυ Πάνου, ο Λάκης Παππάς, ο Γιώργος Αμερικάνος, ηθοποιοί, μουσικοί, ποδοσφαιριστές, ο τσαγκάρης, ο περιπτεράς, ο δάσκαλος, ιστορίες ζωής, οι δικοί μας άνθρωποι, τόσο κοντά και τόσο μακριά μας.
Η ιστορία ενός τόπου με τα διαφορετικά του πρόσωπα, που διαδέχονται το ένα το άλλο και ταυτόχρονα συνυπάρχουν. Στα τραγούδια των εκδρομέων, που ανάμεσά τους ξεχωρίζουν εκείνα που ακούστηκαν στους περιπάτους του δραστήριου Μορφωτικού Συλλόγου της Νέας Φιλαδέλφειας στο μεσοπόλεμο και τα λεύτερα τραγούδια των νέων στις εκδρομές της ΕΠΟΝ, μαζί με το σύνθημα «Πολεμάμε και τραγουδάμε», αντηχούν ακόμη οι μουσικές των θιασωτών του Διόνυσου στο δρόμο για τις Αχαρνές. Οι θρήνοι δίπλα στο μυκηναϊκό τάφο, γίνονται λυγμοί στο σημερινό τόπο των νεκρών μας, κι οι παππούδες μας αναπαύονται εκεί που κάποτε ακούστηκαν κουδουνίσματα κοπαδιών ανάκατα με γέλια, δίπλα στην αθέατη κοίτη του ποταμού των παιδικών τους χρόνων.
Κι οι σημερινές γενιές; Αυτές παλεύουν να κρατήσουν εκείνα που ακόμα υπάρχουν. Τώρα που ο Κηφισός χάθηκε κάπου ανάμεσα στην κατασκευή οδικών αξόνων και την ανοικοδόμηση, τώρα που η Πάρνηθα κάηκε περιορίζοντας το πράσινο της Αττικής στο ελάχιστο, τώρα που το δροσερό Δάσος της Νέας Φιλαδέλφειας απειλείται, έχουμε στη διάθεσή μας την κατάλληλη έκφραση για να δώσουμε απάντηση σε κείνους που το επιβουλεύονται: «Δε θα σας αφήσουμε να μας στείλετε στον Κόκκινο Μύλο, κλέβοντας και την τελευταία μας αναπνοή! Έχουμε μαζί μας κι εκείνους που αναπαύονται εκεί, εκείνους που φύτεψαν το δάσος μας και μας το παρέδωσαν ατόφιο, δώρο στα παιδιά της προσφυγογειτονιάς μας…».
λ.
Δημοσιεύτηκε στο Χαμπέρι 11, Μάης 2015