Άρθρο ειδικού επιστημονικού συνεργάτη για το χθες, το σήμερα και το αύριο ενός μοναδικού πνεύμονα πρασίνου για όλο το λεκανοπέδιο της Αττικής

Το Άλσος της Ν. Φιλαδέλφειας αποτελεί έναν από τους ελάχιστους χώρους πρασίνου με δασικό χαρακτήρα εντός του αστικού ιστού του λεκανοπεδίου. Πρόκειται για ένα δάσος μέσα στην πόλη, με ό,τι μπορεί αυτό να σημαίνει για την ευζωία των κατοίκων του δήμου και την βελτίωση του μικροκλίματος της περιοχής.

Καταλαμβάνει έκταση 423 στρεμμάτων. Η πρώτη δενδροφύτευση της έκτασης έγινε το 1914. Κατόπιν αναδασώθηκε το 1939 και το 1948. Οι πιο πρόσφατες δενδροφυτεύσεις πραγματοποιήθηκαν την διετία 1994-95. Η διαχείρισή του ανήκει στον Δήμο Φιλαδέλφειας-Χαλκηδόνας. Βάσει του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου, το άλσος υπάγεται στο σχέδιο πόλης ως χώρος ειδικών χρήσεων, διατηρεί όμως το δασικό του χαρακτήρα και προστατεύεται από τη δασική νομοθεσία. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι παρεκκλίσεις (οικοδομικές, χωροταξικές κλπ.) που έχουν υλοποιηθεί εντός του εξαιτίας των κατά καιρούς σχεδίων «ανάπλασης» ή και άλλων, μεμονωμένων παρεμβάσεων.

Για την «ανάπλαση» του Άλσους έχουν γίνει αρκετές μελέτες τις τελευταίες δεκαετίες: κάποιες ήταν πιο «φιλόδοξες» και προέβλεπαν εναέρια τρενάκια και πισίνες ολυμπιακών διαστάσεων, ενώ κάποιες άλλες ήταν πιο επιστημονικά τεκμηριωμένες. Πάντως, οι περισσότερες δημοτικές αρχές που δεν αδιαφόρησαν για το Άλσος, οραματίστηκαν αναπλάσεις εισπρακτικού χαρακτήρα, με εμφανή πλέον τα απομεινάρια αυτής της πολιτικής στο σώμα του. Η σημερινή εικόνα του Άλσους προδίδει εγκατάλειψη και αδιαφορία από τη δημοτική αρχή.

Γεωπονική εικόνα

Η υπάρχουσα βλάστηση βρίσκεται γενικά σε καλή κατάσταση. Τα είδη που κυριαρχούν είναι το πεύκο, το κυπαρίσσι, ο ευκάλυπτος, και η κουκουναριά. Η θαμνώδης βλάστηση απουσιάζει με ελάχιστες εξαιρέσεις, ενώ περιμετρικά της λίμνης υπάρχουν και μερικά καλλωπιστικά φυτά. Οι λιγοστοί εναπομείναντες φοίνικες είναι πλήρως κατεστραμμένοι από το σκαθάρι.

Ουσιαστικά το Άλσος στερείται ποικιλίας ειδών. Τα δέντρα είναι περίπου της ίδιας ηλικίας, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν σε περίπτωση εμφάνισης ασθενειών. Το έδαφος φαίνεται φτωχό και συμπιεσμένο. Την άνοιξη φυτρώνουν πολλά αγριόχορτα τα οποία αναπτύσσονται έντονα και όταν ξεραίνονται γίνονται επικίνδυνα για πυρκαγιά. Αξίζει ν’ αναφερθεί ότι εδώ και κάποια χρόνια το ετήσιο αντιπυρικό ξεχορτάριασμα πραγματοποιείται βασικά από ιδιώτη εργολάβο (κόστος για το 2013: 24.600 ευρώ).

Η κόμη σε αρκετά πεύκα είναι ξηραμένη ενώ υπάρχουν και δέντρα με πολλά ξερά κλαδιά. Παρατηρείται, επίσης, προσβολή από πιτυοκάμπη (κάμπια) αλλά και από το παρασιτικό έντομο που προκαλεί τη “βαμβακάδα” του πεύκου.

Εγκαταστάσεις

Η εικόνα των εγκαταστάσεων εντός του Άλσους κρίνεται απογοητευτική. Μία σύντομη περιήγηση αρκεί για να πείσει τον επισκέπτη ότι δεν υπάρχει λειτουργική συνοχή μεταξύ των διαφόρων διάσπαρτων κατασκευών ούτε και γενικό οργανωτικό σχέδιο για τον χώρο. Στο νότιο τμήμα, η μεγάλη λίμνη έχει εγκαταλειφθεί από ψάρια και πάπιες. Ο Κένταυρος, κτίσμα παράνομο μέχρι πρόσφατα, παραμένει εγκαταλειμμένος. Η εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής παρουσιάζει τάσεις επέκτασης. Οι μικρότερες λίμνες έχουν εγκαταλειφθεί εδώ και χρόνια και τα εναπομείναντα μετά τις διάφορες καταστροφές περίπτερα (που ήταν εξαρχής αισθητικά ασυμβίβαστα με το δασικό περιβάλλον) παραμένουν εν πολλοίς αχρησιμοποίητα. Ο παλιός ζωολογικός κήπος δικαιολογεί την ύπαρξή του μόνο χάρη στην αυταπάρνηση των ανθρώπων του φιλοζωικού συλλόγου που περιθάλπει εκεί πάνω από 100 αδέσποτα σκυλιά. Το πρώην «Τσιπουράδικο» προ ολίγων μόνο εβδομάδων μετατράπηκε σε ΚΑΠΗ. Εύλογα ερωτήματα προκύπτουν για το πώς ο χώρος μεταφόρτωσης σκουπιδιών συμβάλλει στην αειφορική αξιοποίηση του δάσους (σημειωτέον ότι ο χώρος έξω από τις εγκαταστάσεις της υπηρεσίας καθαριότητας μετατρέπεται κάθε πρωί σε χώρο στάθμευσης των ιδιωτικών αυτοκινήτων των υπαλλήλων). Στο βόρειο τμήμα, ο μετεωρολογικός σταθμός έχει εγκαταλειφθεί, τα «Ρώσικα» καταρρέουν και το γήπεδο τένις απλώς συμπληρώνει το ψηφιδωτό της προχειρότητας με την οποία αντιμετωπίστηκε το Άλσος εδώ και πολλά χρόνια.

Τι πρέπει να γίνει

Για να συντηρηθεί η υπάρχουσα βλάστηση, θα πρέπει: Να βελτιωθεί το έδαφος– ιδίως σε νέους χώρους φύτευσης. Να ξεριζωθούν και ν’ αντικατασταθούν τα ξερά δέντρα και να καθαριστούν τα υπόλοιπα από τα ξερά κλαδιά. Να καταστρέφονται με φρεζάρισμα τα ζιζάνια (η χημική ζιζανιοκτονία καλό είναι να αποφευχθεί). Να υλοποιηθεί ένα ολοκληρωμένο σχέδιο φυτοπροστασίας από την κάμπια και τη βαμβακάδα του πεύκου που να βασίζεται σε βιολογικές μεθόδους (ή τουλάχιστον σε εγκεκριμένα εντομοκτόνα). Το πλάνο δεν θα πρέπει να βασίζεται μόνο στην καταπολέμηση, αλλά θα πρέπει να δομηθεί πάνω σε απλά καλλιεργητικά μέτρα τα οποία αποσκοπούν στην ευρωστία των δέντρων και στην αποφυγή όλων των παραγόντων που συμβάλλουν στην εξασθένησή τους. Να εφαρμοστεί ένα αυτόματο σύστημα άρδευσης.

Επίσης κρίνεται σκόπιμο να ενισχυθεί η βιοποικιλότητα, με νέες φυτεύσεις ειδών δέντρων και θάμνων τα οποία χαρακτηρίζονται από προσαρμοστικότητα σε διαφορετικά εδάφη, ανθεκτικότητα στην ξηρασία και από μειωμένες ανάγκες συντήρησης. Το πλατάνι, η ακακία και η λεύκα αποτελούν πολύ καλές επιλογές. Η θαμνώδης βλάστηση θα μπορούσε να εμπλουτιστεί με είδη όπως το σπάρτο, το δενδρολίβανο, η δάφνη, ο σχίνος και με φύτευση αρωματικών φυτών όπως το θυμάρι και η λεβάντα.

Η ύπαρξη ενός φυτωρίου εντός του Άλσους θα υποστηρίξει τις νέες φυτεύσεις και ταυτόχρονα μπορεί να λειτουργήσει ως κέντρο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για τους μαθητές. Η κάλυψη μεγάλων ελεύθερων επιφανειών με γκαζόν (με είδη χαμηλών απαιτήσεων σε νερό) ή άλλα φυτά εδαφοκάλυψης, όπως ο κισσός, θα βελτίωνε σημαντικά την αισθητική του τοπίου. Τέλος, η διαδικασία της κομποστοποίησης των υπολειμμάτων της δασικής ύλης (ξυλώδης μάζα, φύλλα, χόρτα) κλπ. σε συνδυασμό με άλλα αστικά απορρίμματα εντός του άλσους, θα μπορούσε να αποτελέσει ένα τρόπο εξεύρεσης πόρων ώστε να χρηματοδοτούνται οι εργασίες συντήρησης και βελτίωσης του τοπίου.

Το Άλσος πρέπει ν’ αλλάξει, αλλά προς το καλύτερο. Η επιμέλεια και αναδιαμόρφωση του άλσους θα πρέπει να βασιστεί σε ένα οργανωμένο σχέδιο διαχείρισης το οποίο θα εκπονηθεί από ειδικούς επιστήμονες (γεωπόνους, δασολόγους, αρχιτέκτονες τοπίου). Αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει:

Τη διαχείριση της υφιστάμενης βλάστησης και τον εμπλουτισμό της κατά τον τρόπο που ήδη περιγράψαμε.
Τη ρύθμιση της λειτουργίας του χώρου. Εδώ μπορούν να συμπεριληφθούν ενέργειες όπως η περιτοίχιση (πέτρα), η σήμανση των χώρων, η δημιουργία ενός επαρκούς κυκλοφοριακού δικτύου (χωμάτινα ή χαλικοστρωμένα μονοπάτια), η εγκατάσταση καθιστικών και κάδων απορριμμάτων και η απομάκρυνση άχρηστων πια εγκαταστάσεων.

Οι όποιες παρεμβάσεις (κατασκευαστικές ή μη) οφείλουν να προκαλέσουν την μικρότερη δυνατή όχληση του φυσικού περιβάλλοντος και να εξασφαλίσουν στον επισκέπτη τη δυνατότητα να περιηγηθεί ή να αναπαυθεί στο δασικό περιβάλλον, να αθληθεί, να ψυχαγωγηθεί ακόμα και να εκπαιδευτεί ως προς την απόκτηση περιβαλλοντικής συνείδησης. Εκτός της περιβαλλοντικής αξίας, το Άλσος έχει και τεράστια κοινωνική αξία. Ιδιαίτερα στις μέρες μας, όπου η οικονομική εξαθλίωση έχει υποβιβάσει σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα ζωής των πολιτών, η αναγέννηση του άλσους θα πρέπει να αποτελέσει βασικό στόχο της τοπικής κοινωνίας. Το Άλσος πρέπει να είναι κομμάτι της καθημερινής ζωής των κατοίκων της πόλης, μια φυσική προέκταση των κατοικιών και των χώρων δουλειάς τους.

Επιστημονικός συνεργάτης

Δημοσιεύτηκε στο “Χαμπέρι”, στο φύλλο του Δεκέμβρη 2013. Το “Χαμπέρι” συντάσσεται από ομάδα εργασίας της συνέλευσης του αυτοδιαχειριζόμενου κοινωνικού χώρου “Στρούγκα”. Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν την άποψη των συντακτών τους.